به قلم مرتضی سبحانی نیا
از آرمانها تا چالشها
جمهوری اسلامی ایران بهعنوان نخستین تجربه حکومت دینی در عصر جدید، الگویی از ترکیب دین و مدیریت مدرن را ارائه کرد. اما وقوع رویدادهایی مانند جنگ تحمیلی، تحریمهای گسترده و تحولات فرهنگی و اجتماعی، باعث شد که گفتمان انقلاب اسلامی با چالشهای جدی مواجه شود. اکنون، ضرورت دارد تا با پالایش گفتمان، بازنگری در عملکردها و تدوین راهکارهای اجرایی، به سوی تحقق کامل آرمانهای انقلاب اسلامی و مدیریت مطلوب جامعه حرکت کنیم.
فصل اول: نقش روحانیت در مدیریت جامعه مدرن
۱. تداوم نقش روحانیت پس از انقلاب
روحانیت در جریان انقلاب اسلامی نقشی محوری ایفا کرد و در هدایت جامعه به سوی اهداف متعالی، بیبدیل بود. اما پس از تثبیت انقلاب، برخی کاستیها در تطبیق نقش روحانیت با نیازهای روز جامعه مشاهده شد. فاصله گرفتن از مسائل تخصصی و محدود شدن به رویکردهای سنتی، موجب کاهش کارآمدی این نهاد شد.
۲. ضرورت بازتعریف نقش روحانیت
در شرایط امروز، روحانیت باید خود را با نیازهای جامعه مدرن تطبیق دهد. این نیاز شامل آشنایی با علوم جدید، ارائه راهکارهای اسلامی برای مسائل روز و تعامل سازنده با نسل جوان است. روحانیون باید نقش خود را از یک ناظر صرف به یک مجری و تسهیلگر تغییر دهند.
۳. چالشهای پیشروی روحانیت
- کاهش اعتماد عمومی: عملکرد غیرشفاف برخی نهادهای وابسته به روحانیت، به تضعیف اعتماد عمومی منجر شده است.
- عدم پاسخگویی به نیازهای جامعه مدرن: فاصله میان مفاهیم دینی و نیازهای اجرایی، روحانیت را از جامعه جدا کرده است.
- نبود تربیت تخصصی در حوزهها: بسیاری از روحانیون فاقد دانش میانرشتهای و مهارتهای مدیریتی مدرن هستند.
۴. راهکارهای بازتعریف نقش روحانیت
- کوتاهمدت: تقویت تعامل حوزه و دانشگاه، بازنگری در روشهای تبلیغی، و تدوین برنامههای آموزشی برای روحانیون.
- میانمدت: ایجاد مراکز پژوهشی مشترک میان حوزه و نهادهای علمی، تربیت روحانیون متخصص در علوم روز.
- بلندمدت: تحول در ساختار حوزههای علمیه، مدرنیزاسیون روشهای تدریس و ایجاد یک الگوی جهانی از روحانیت مدرن.
فصل دوم: پالایش گفتمان انقلاب اسلامی از مفاهیم تحمیلی
۱. مفهوم حرس درخت تفکر انقلاب
گفتمان انقلاب اسلامی مانند یک درخت زنده است که باید از شاخهها و عناصر اضافی و تحمیلی که در شرایط اضطراری مانند جنگ و تحریم وارد آن شدهاند، پاکسازی شود. این عناصر، گاه با اصول اصیل اسلامی در تناقض بوده و موجب کجفهمی در جامعه شدهاند.
۲. تأثیر شرایط فورس ماژور بر گفتمان انقلاب
عواملی نظیر جنگ و تحریم، ضرورتهای قهری و اضطراری را به گفتمان انقلاب تحمیل کردند. برای مثال:
- نگاه امنیتی به مسائل فرهنگی و اجتماعی که از دوران جنگ برجای مانده است.
- اقتصادی که بر مبنای مقاومت شکل گرفت و نتوانست به رشد پایدار تبدیل شود.
- کاهش آزادیهای اجتماعی و سیاسی به بهانه شرایط خاص.
۳. ضرورت بازگشت به اسلام ناب محمدی
برای اصلاح مسیر، باید گفتمان انقلاب اسلامی از عناصر تحمیلی پاکسازی شود. این اقدام نیازمند تمرکز بر اصول اصیل اسلامی مانند عدالت اجتماعی، کرامت انسانی و اخلاقمحوری است.
۴. راهکارهای پالایش گفتمان انقلاب
- کوتاهمدت: برگزاری گفتوگوهای ملی برای شناسایی انحرافات و اولویتبندی اصلاحات.
- میانمدت: تدوین قوانین و مقررات جدید بر اساس اصول اصیل اسلامی و حذف قوانین اضافی و تحمیلی.
- بلندمدت: تربیت نسل جدیدی از اندیشمندان اسلامی که بتوانند اصول اسلام ناب را در قالبهای مدرن ارائه دهند.
فصل سوم: مدیریت و توسعه در ایران؛ چالشها و راهکارها
۱. ناکارآمدی مدیریت در نظام اسلامی
یکی از انتقادات جدی به نظام، ناکارآمدی در برخی حوزههای مدیریتی است. این ناکارآمدیها شامل:
- تکیه بر روشهای سنتی و تاکتیکی بهجای برنامهریزی استراتژیک.
- نبود شفافیت و پاسخگویی در سیستم مدیریتی.
- ضعف در تربیت مدیران با ترکیب دانش دینی و علوم مدرن.
۲. راهکارهای اصلاح مدیریت در نظام اسلامی
اقتصادی:
- کوتاهمدت: شفافسازی زنجیره تأمین کالا و حذف واسطههای غیرضروری.
- میانمدت: بازنگری در نظام بانکی و تبدیل بانکها به نهادهای تولیدمحور.
- بلندمدت: حرکت به سمت اقتصاد دانشبنیان و کاهش وابستگی به نفت.
سیاسی:
- کوتاهمدت: شفافیت در عملکرد مدیران دولتی و تقویت مشارکت عمومی.
- میانمدت: تقویت شوراهای مردمی و بازتعریف نقش احزاب.
- بلندمدت: اصلاح ساختار حکمرانی و تربیت مدیران نسل جدید.
فرهنگی و دانشگاهی:
- کوتاهمدت: بازنگری در کتب درسی و حذف نگاههای سنتی غیرکاربردی.
- میانمدت: تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزههای دینی و علمی.
- بلندمدت: بینالمللیسازی گفتمان اسلامی و مدرنیزاسیون حوزههای علمیه.
فصل چهارم: نگاه به آینده؛ یک گفتمان جدید برای انقلاب اسلامی
۱. اهمیت بازآفرینی گفتمان اسلامی
گفتمان انقلاب اسلامی نیازمند بازآفرینی است تا بتواند پاسخگوی نیازهای جامعه مدرن باشد و الگویی برای جهان اسلام ارائه دهد. این گفتمان باید:
- اصول اسلامی را با نیازهای دنیای معاصر تطبیق دهد.
- پاسخگوی نسل جوان باشد و به نیازهای آنها توجه کند.
- از نگاههای بسته و سنتی فاصله بگیرد.
۲. راهبردهای کلان برای آینده انقلاب اسلامی
- تربیت نخبگان چندوجهی: روحانیونی که علاوه بر دانش دینی، در علوم مدرن نیز متخصص باشند.
- ایجاد الگوهای اسلامی مدرن: در حوزههایی مانند بانکداری، اقتصاد و مدیریت.
- بینالمللیسازی انقلاب: ارائه یک الگوی عملی و قابلاتکا از اسلام ناب در سطح جهانی.
نتیجهگیری: بازگشت به اصول و حرکت به سوی آینده
تلفیق دین و مدیریت مدرن، همانگونه که در اوایل انقلاب اسلامی نویدبخش بود، همچنان میتواند الگویی موفق برای جامعه ایران و جهان اسلام باشد. اما برای این کار، نیازمند پالایش گفتمان، بازنگری در عملکردها و اجرای برنامههای دقیق و مرحلهای هستیم. این مسیر، با تربیت نسل جدیدی از روحانیون، مدیران و اندیشمندان آغاز میشود که بتوانند میراث اسلام را بهطور کاربردی و عملی در دنیای امروز ارائه دهند.
دیدگاهها