به قلم مرتضی سبحانی نیا
مقدمه
تاریخ پادشاهی در ایران همواره با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است. برخی شاهان تا آخرین نفس ایستادند، جنگیدند و حتی جان خود را بر سر تاج‌وتخت گذاشتند. اما برخی دیگر، با احساس خطر، سریعاً راه فرار را در پیش گرفتند. این مقاله به بررسی شاهانی می‌پردازد که در بزنگاه‌های تاریخی، کشور را ترک کردند و به مقایسه معدل فرار در سلسله‌های مختلف پرداخته تا مشخص شود کدام خاندان سلطنتی بیشترین گرایش را به ترک وطن داشته است.
۱. هخامنشیان؛ امپراتوری بزرگ، اما با یک فرار تاریخی
داریوش سوم آخرین شاه هخامنشی، پس از شکست در برابر اسکندر مقدونی، تصمیم به فرار گرفت. او که زمانی شاهنشاه بزرگ‌ترین امپراتوری جهان بود، در نهایت در مسیر فرار، توسط یکی از ساتراپ‌های خود به قتل رسید. در میان بیش از ده پادشاه هخامنشی، تنها داریوش سوم فرار کرد. بنابراین، معدل فرار: پایین
۲. اشکانیان؛ شاهانی که اهل فرار نبودند
اشکانیان در طول حکومت ۵۰۰ ساله خود، با تهدیدهای متعددی از سوی امپراتوری روم روبه‌رو شدند. هرچند برخی شاهان اشکانی در جنگ‌ها شکست خوردند، اما هیچ مورد ثبت‌شده‌ای از فرار رسمی شاهان اشکانی در دست نیست. آنان معمولاً یا در جنگ کشته می‌شدند یا در شورش‌های داخلی از قدرت کنار گذاشته می‌شدند. معدل فرار: صفر
۳. ساسانیان؛ سقوط یک امپراتوری و یک فرار سرنوشت‌ساز
ساسانیان به‌عنوان آخرین امپراتوری ایران پیش از اسلام، در سال ۶۵۱ میلادی با حمله اعراب از بین رفتند. یزدگرد سوم، آخرین شاه این سلسله، به جای دفاع از پایتخت، به شرق ایران گریخت و در نهایت در مرو کشته شد. در میان ۳۰ شاه ساسانی، تنها یزدگرد فرار کرد. معدل فرار: پایین
۴. صفویان، افشاریان و زندیان؛ شاهانی که نگریختند
شاه سلطان حسین صفوی، با وجود ضعف و بی‌کفایتی، هنگام حمله افغان‌ها کشور را ترک نکرد، بلکه تسلیم شد. نادرشاه افشار، یکی از بزرگ‌ترین فرماندهان نظامی تاریخ ایران، هیچ‌گاه عقب‌نشینی نکرد و در نهایت توسط اطرافیانش ترور شد. کریم‌خان زند نیز تا آخرین لحظه در قدرت ماند و هیچ‌گاه فکر فرار به ذهنش خطور نکرد. معدل فرار: صفر
۵. قاجاریان؛ آغاز دوره فرار پادشاهان ایران
در دوران قاجار، نخستین شاهی که کشور را ترک کرد، محمدعلی‌شاه قاجار بود. پس از ناکامی در برابر مشروطه‌خواهان، به روسیه گریخت.
پس از او، احمدشاه قاجار، آخرین پادشاه این سلسله، بعد از کودتای ۱۲۹۹ عملاً کشور را ترک کرد و در اروپا ماند تا دیگر هیچ‌گاه بازنگردد. از بین ۷ شاه قاجاری، دو نفر از کشور فرار کردند. معدل فرار: متوسط
۶. پهلوی‌ها؛ رکوردداران معدل فرار
دودمان پهلوی تنها دو پادشاه داشت، اما هر دو در برهه‌ای از تاریخ ایران مجبور به فرار شدند:
- رضاخان پهلوی در سال ۱۳۲۰ پس از اشغال ایران توسط متفقین، از سوی بریتانیا تبعید شد و به جزیره موریس فرستاده شد.
- محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۵۷ پس از انقلاب اسلامی، کشور را ترک کرد و سال‌ها در تبعید، سرگردان بین کشورها ماند.
نتیجه؟ ۱۰۰٪ پادشاهان این سلسله فرار کردند! پهلوی‌ها در زمینه فرار، بی‌رقیب‌اند. معدل فرار: بی‌سابقه!
نتیجه‌گیری؛ شاهان فراری و رتبه‌بندی سلسله‌ها
با یک نگاه آماری به فرار شاهان، می‌توان سلسله‌های مختلف را بر این اساس رتبه‌بندی کرد:
- پهلوی → ۱۰۰٪ فرار (دو شاه، هر دو تبعید شدند)
- قاجاریان → ۲۸٪ فرار (۷ شاه، ۲ فرار)
- ساسانیان → ۳٪ فرار (۳۰ شاه، ۱ فرار)
- هخامنشیان → ۶٪ فرار (حدود ۱۵ شاه، ۱ فرار)
- اشکانیان، صفویان، افشاریان و زندیان → ۰٪ فرار (هیچ شاهی فرار نکرد)
در نتیجه، اگر در تاریخ ایران مسابقه‌ای برای فرار از کشور برگزار می‌شد، پهلوی‌ها با معدل ۱۰۰٪، مدال طلای فرار را از آن خود می‌کردند!
دیدگاهها